ήθη

O τρόπος με τον οποίο ζουν και φέρονται οι άνθρωποι στον κοινωνικό βίο τους και, γενικότερα, τα έθιμα που απορρέουν από την ιδιοσυστασία τους. Ή. ονομάζονται επίσης οι θεσμοί που διέπουν την κοινωνική ζωή, σύμφωνα με την αντίληψη του ορθού και του πρέποντος που έχουν διαμορφώσει ως κοινωνικά σύνολα («προσβολή κατά των η.», «ομιλίαι κακαί φθείρουσιν ή. χρηστά» κ.ά.). Στην αρχαία Ελλάδα τα ή. αποτελούσαν συγκερασμό προκαταλήψεων, αυστηρότητας και πολιτισμένης συμπεριφοράς. Στην πορεία της μελέτης για τα ή. των αρχαίων Ελλήνων γίνεται φανερή η ομοιότητα μεταξύ τους, μολονότι κάθε πόλη διακρινόταν για τον δικό της πολιτισμό και τις ιδιαίτερές της συνήθειες. Σημαντική ωστόσο ήταν η διαφορά ανάμεσα στην Aθήνα και στη Σπάρτη, όπου επικρατούσαν εντελώς διαφορετικά ή. Στα ομηρικά έπη, εξάλλου, τα ή. διακρίνονται από μια απλοϊκότητα αλλά και πατριαρχική μεγαλοπρέπεια μαζί, που κάνουν την εποχή αυτή ξεχωριστή από τις άλλες. Πάντως, βασικές ελληνικές αρετές και ελαττώματα έχουν επικρατήσει από εκείνη την εποχή (φιλοξενία, πονηριά, εριστική διάθεση κ.ά.). Ο Ηρόδοτος αναφέρει ότι υπήρχε μεγάλη ομοιότητα στα ελληνικά και λυδικά έθιμα, αν και υπήρχαν πολλά που δεν έμοιαζαν καθόλου μεταξύ τους – όπως εκείνο της εκπόρνευσης των κοριτσιών των Λυδών. Οι αρχαίοι Έλληνες καταδίκαζαν επίσης κάθε μη φυσική ερωτική επαφή ανάμεσα στα ζευγάρια. Υπάρχει σχετικά με αυτό χαρακτηριστική αφήγηση για τον Πεισίστρατο: μετά την επάνοδό του στην εξουσία, παντρεύτηκε την κόρη του Μεγακλή κρατώντας έτσι την υπόσχεσή του. Επειδή όμως είχε ήδη μεγάλα παιδιά από τους δύο προηγούμενους γάμους του και δεν ήθελε να τεκνοποιήσει με τη νέα του γυναίκα, ερχόταν σε παρά φύση επαφή μαζί της. Αυτή η προσβολή έκανε τον Μεγακλή να αγανακτήσει τόσο ώστε ο Πεισίστρατος αναγκάστηκε να εγκαταλείψει την Αττική, για να ξαναγυρίσει όμως σε μικρό χρονικό διάστημα με τη χρηματική υποστήριξη άλλων πόλεων και να αναλάβει οριστικά την εξουσία. Ο έρωτας μεταξύ ανδρών ήταν συνηθισμένο φαινόμενο στην αρχαία Ελλάδα, ξεχώριζε όμως από τη σύγχρονη ομοφυλοφιλία για την ιδιότυπη μορφή του. Είναι χαρακτηριστικό το επεισόδιο σχετικά με τον Ίππαρχο και τον τρόπο του θανάτου του. Αυτός μαζί με τον αδελφό του, Ιππία (γνωστοί ως Πεισιστρατίδες, γιοι του Πεισίστρατου), διαδέχθηκε τον πατέρα του στον θρόνο, κυρίως ως βοηθός στην εξουσία. Επειδή δεν έβρισκε ανταπόκριση στον έρωτά του για τον νεαρό Αρμόδιο, τον εκδικήθηκε προσβάλλοντας δημοσίως την αδελφή του. Στη συνέχεια ο Αρμόδιος, που συνδεόταν ερωτικά με τον Αριστογείτονα, συνωμότησε μαζί του για τον φόνο του Ιππία, επειδή όμως δεν το κατόρθωσαν, σκότωσαν αντί γι’ αυτόν τον αδελφό του. Άλλη συνήθεια, που γενικεύθηκε εξαιτίας του τρόπου ζωής των Ελλήνων, ήταν η παιδεραστία, απαραίτητο στοιχείο –κατά τη γνώμη πολλών– της στρατιωτικής αγωγής των εφήβων οι οποίοι περνούσαν τις περισσότερες ώρες της ημέρας σε κοινό χώρο και διακρίνονταν για το κοινό πνευματικό τους επίπεδο, ανώτερο από αυτό των τότε γυναικών. Πνευματική επαφή στην αρχή και σωματική στη συνέχεια, η παιδεραστία αποτελούσε θεσμό στην αρχαία Ελλάδα. Ο Πυθαγόρας, o Σόλων, o Πεισίστρατος, ο Θεμιστοκλής, ο Ξενοφών και ο Πλάτων είχαν ερωτικές σχέσεις με νέους, γεγονός μάλιστα που το θεωρούσαν κατά τα ή. της εποχής τους τιμητικό. Αντίθετα από τουςάντρες, οι γυναίκες ήταν πολύ καταπιεσμένες στην κλασική εποχή και μόνο στην τραγωδία (Αντιγόνη) ή στην κωμωδία (Λυσιστράτη) δικαιωνόταν η μορφή τους. Κλεισμένες κατά κανόνα στο σπίτι τους, ντυμένες σεμνά –με μόνη εξαίρεση τις Σπαρτιάτισσες, που φορούσαν πολύ κοντά φορέματα και γι’ αυτό τις έλεγαν φαινομηρίδες–, δεν έπαιρναν μέρος στη δημόσια ζωή. Ακόμα και o έρωτας ερχόταν μετά τον γάμο, γιατί ο πατέρας διάλεγε τον σύζυγο. Οι άντρες, αντίθετα, είχαν το δικαίωμα να ικανοποιούν τις επιθυμίες τους με παλλακίδες ή εταίρες, χωρίς να τιμωρούνται γι’ αυτό (Φρύνη, Λαΐς, Λεόντιον, Γλυκερία κ.ά.). Στη Σπάρτη, παρά την ενδυμασία των γυναικών, τα ή. ήταν πολύ αυστηρότερα. Η αγωγή των νέων ήταν καθαρά στρατιωτική. Εκπαιδεύονταν σκληρά στα στρατόπεδα, συνδέονταν όμως ερωτικά και είχαν εξασκηθεί στην κλοπή. Παντρεύονταν έως τα 30, αλλά ήταν λίγο το διάστημα που συμβίωναν με τις γυναίκες τους, αφού ήταν υποχρεωμένοι να μένουν στο στρατόπεδο. Οι περιορισμοί όμως αυτοί αποδείχθηκαν ευνοϊκοί για να αποκτήσει η Σπάρτη τον καλύτερο και τον πιο πειθαρχημένο στρατό σε όλη την Ελλάδα. συναλλακτικάή. (Νομ.).Οι τρόποι ενέργειας που συνηθίζονται στις συναλλαγές. Η νομική τους αξία βασίζεται στη σιωπηρή θέληση των ενδιαφερόμενων μερών να ισχύουν όταν δεν υπάρχει αντίθετη διάταξη νόμου ή έθιμο ή συμφωνία. Πολλές φορές όμως παραπέμπει o ίδιος ο νόμος στα συναλλακτικά ή., οπότε αποτελούν πηγή δικαίου, δηλαδή νομικό κανόνα, με την έννοια ότι αποτελούν στοιχεία που καθορίζουν το περιεχόμενο του νομικού κανόνα που τα επικαλείται. Στην περίπτωση αυτή, τα δικαστήρια είναι υποχρεωμένα να τα εφαρμόσουν. Αν είναι πολύ γνωστά δεν χρειάζεται καν να διατάξουν αποδείξεις. Αν είναι από εκείνα που ανάγονται σε ιδιαίτερο είδος ή τύπο συναλλαγών ή κύκλο προσώπων και ξεφεύγουν από τις γενικές γνώσεις των δικαστών, χρειάζονται ειδική απόδειξη. Αναμφισβήτητα, τα συναλλακτικά ή. παίζουν σπουδαίο ρόλο στη δημιουργία του εθιμικού δικαίου. Οι κυριότερες περιπτώσεις που παραπέμπει ο νόμος (Αστικός Κώδικας) στα συναλλακτικά ή., είναι για το ουσιώδες ή μη της πλάνης (άρθρο 142), για τον τρόπο κατάρτισης των συμβάσεων (άρθρο 193), για την ευθύνη στη διάρκεια των διαπραγματεύσεων (άρθρο 197), για την ερμηνεία των συμβάσεων (άρθρο 200), για τον τρόπο εκπλήρωσης της παροχής (άρθρο 288), για την απρόοπτη μεταβολή των συνθηκών μιας δικαιοπραξίας (άρθρο 388), για την εξόφληση τίτλων στους κομιστές (άρθρο 889) κλπ. Στον νόμο συναντάμε συνήθως τα συναλλακτικά ή. μαζί με την καλή πίστη, με τρόπο ώστε να καθιερώνεται ο αλληλοσυνδυασμός αυτών των δύο εννοιών για την κάλυψη πολλών κενών του δικαίου των συναλλαγών. Από καθαρά νομική άποψη οι δύο αυτές έννοιες δεν είναι ξεχωριστές. Τα συναλλακτικά ή. δεν αποτελούν δεύτερο αυτοτελή κανόνα δικαίου της ίδιας σημασίας με την καλή πίστη, αλλά λαμβάνονται υπόψη για τον καθορισμό του συγκεκριμένου περιεχομένου της απαίτησης της καλής πίστης. Η ανάγκη της ερμηνείας μιας σύμβασης ή ενός όρου και των περιστατικών που τα απαρτίζουν μέσα στα πλαίσια των συναλλακτικών η. έχει πάντοτε προϋπόθεση τις αρχές της καλής πίστης. Δεν λαμβάνονται υπόψη τα συναλλακτικά ή. αν είναι αντίθετα στην καλή πίστη, η οποία παίζει πάντοτε ρόλο ακόμα και αν oνόμος δεν αναφέρεται σε αυτήν – αν και το κάνει συχνότατα. Τα συναλλακτικά ή. μπορεί να είναι γενικά ή ειδικά. Να επικρατούν δηλαδή σε ορισμένο τόπο ή ορισμένη κατηγορία συναλλαγών ή σε κύκλο προσώπων ιδιαιτέρου επαγγελματικού κλάδου. χρηστάή. (Νομ.). Όρος που προέρχεται από το βυζαντινορωμαϊκό δίκαιο (boni mores). Συχνά συναντάμε στους νόμους την έκφραση ηθικήχρηστά ή. έτσι ώστε να καθιερώνεται και μία άλλη (νομική) έννοια τελείως διαφορετική από την κοινή έννοια της ηθικής, που τείνει στην απόλυτη τελειότητα του ατόμου και διέπει όλη τη συμπεριφορά του, μέχρι τις πιο εσωτερικές σκέψεις. Το δίκαιο υπάρχει για να διασφαλίζει τη δημόσια τάξη και την ειρήνη στους κόλπους μιας κοινωνίας, με τρόπο που να συμφέρει τις κυρίαρχες δυνάμεις ή την εξισορρόπηση μεταξύ τους. Το δίκαιο δέχεται πολλές φορές σκέψεις ή πράξεις που η ηθική αποδοκιμάζει. Επίσης, οι πηγές της ηθικής και του δικαίου είναι διαφορετικές. Η ηθική που ανταποκρίνεται στα χρηστά ή. δεν είναι πάντοτε του ίδιου πλάτους. Η έννοια των χρηστών η. δεν βασίζεται σε κάποιο ιδεώδες (θρησκευτικό, φιλοσοφικό, πολιτικό), αλλά στην πραγματικότητα και στην κοινή γνώμη. Τα χρηστά ή. δεν ταυτίζονται με τα συναλλακτικά ήθη, αλλά αντιπροσωπεύουν το ελάχιστο των όρων που απαιτεί η τρέχουσα ηθική, όπως εμφανίζεται στις κοινωνικές αντιλήψεις, στην έννομη οικονομική τάξη και στην κοινωνική και οικονομολογική κατάσταση. Είναι προφανής ο ρόλος των δικαστηρίων και της ερμηνείας που δίνουν κάθε φορά σε αυτές τις έννοιες. Σύμφωνα με τη νομολογία των ελληνικών δικαστηρίων, αντίθετη με τα χρηστά ή. έχει θεωρηθεί μια δικαιοπραξία, η οποία κατά γενική αντίληψη ενός «χρηστού, έμφρονα και υγιώς σκεπτόμενου» κοινωνικού ανθρώπου –αν ληφθούν υπόψη οι ειδικές συνθήκες και οι περιστάσεις που τη συνοδεύουν– προσβάλλει τα χρηστά ή. Η σύμβαση που είναι αντίθετη με τα χρηστά ή. είναι παράνομη. Η παράνομη όμως σύμβαση δεν είναι πάντα αντίθετη στα χρηστά ή. Για παράδειγμα, η σύμβαση εργασίας πέρα από το νόμιμο ωράριο είναι παράνομη, όχι όμως και ανήθικη. Οι περιπτώσεις που συνιστούν αντίθεση μιας δικαιοπραξίας προς τα χρηστά ή. είναι πολλές. Ανήθικη γενικά είναι μία δικαιοπραξία, όταν επιδιώκεται με αυτήν ανήθικη παροχή, για παράδειγμα, εμπορία λευκής σαρκός, όπως ονομάζεται η συμφωνία προσφοράς του σώματος για σαρκική απόλαυση με αντάλλαγμα. Ανήθικη είναι επίσης η σύμβαση με την οποία αναλαμβάνει κάποιος την υποχρέωση να κάνει σε όλη του τη ζωή μια εργασία, να μην απομακρύνεται από έναν τόπο κλπ. Η ελευθερία γενικά αναφέρεται στις αρχές του σύγχρονου δικαίου. Επομένως είναι: η ελευθερία της συνείδησης, η ελευθερία κατά την άσκηση του εκλογικού δικαιώματος, η ελευθερία του συνέρχεσθαι και συνεταιρίζεσθαι, η ελευθερία άσκησης οποιουδήποτε επαγγέλματος, τέχνης ή επιστήμης, η ελευθερία επιστημονικής έρευνας και διδασκαλίας κλπ. Δεν πρόκειται όμως για κάτι το απόλυτο στην προκειμένη περίπτωση, γιατί μια περιορισμένη ενοχική δέσμευση –υπό ορισμένες περιστάσεις– μπορεί να μη θεωρηθεί αντίθετη με τα χρηστά ή. Για παράδειγμα, αν κάποιος πουλήσει ένα ακίνητό του που βρίσκεται δίπλα σε κάποιο άλλο επίσης δικό του, στο οποίο έχει ήδη επιχείρηση, έχει τη δυνατότητα να βάλει τέτοιους όρους στον αγοραστή ώστε αυτός να μην το χρησιμοποιήσει για όμοια επιχείρηση που θα ζημίωνε τη δική του. Έχουν θεωρηθεί αντίθετες στα χρηστά ή. οι εξής δικαιοπραξίες: η δικαιοπραξία με την οποία υπόσχεται κανείς δέσμευση για το μέλλον σε σχέση με την ελευθερία της κατοικίας, του ονόματος, του επαγγέλματος, της ιθαγένειας, του θρησκεύματός του· η υπόσχεση για τη διάθεση χωρίς σοβαρούς λόγους της υγείας, του σώματος ή της ελευθερίας του. Η συμφωνία να υποστεί εγχείρηση οδυνηρή και επικίνδυνη με σκοπό τη διαφήμιση· η υπόσχεση να ψηφίσει στη γενική συνέλευση σωματείου υπέρ ορισμένης παράταξης ή στη διοίκηση υπέρ ορισμένου προσώπου κλπ. Επίσης, θεωρούνται αντίθετες με τα χρηστά ή. η σύμβαση για δυσφήμιση ορισμένου προσώπου, η συμφωνία για αθέτηση υποχρεώσεων, η συμφωνία αμοιβής για σαρκική συνάφεια, η σύμβαση παροχής δανείου με σκοπό να συμμετάσχει o δανειζόμενος σε τυχερό παιχνίδι και γενικά η δικαιοπραξία που περιέχει παροχή σοβαρών ποσών για τυχερά παιχνίδια, ο αθέμιτος ανταγωνισμός, η συμφωνία να παρέχεται ποσό για να τηρηθεί νόμιμη συμπεριφορά από τον άλλον, για παράδειγμα, για να μην διαπράξει έγκλημα, για να εκδώσει δίκαιη και ορθή απόφαση, αν είναι δικαστής, ή να εκπληρώσει οποιοδήποτε καθήκον –όπως να πάει ως μάρτυρας στο δικαστήριο, να καταγγείλει έγκλημα, να συνάψει γάμο κ.ά. Όλα αυτά προστατεύουν την ελευθερία του ατόμου σχετικά με την προσωπική του κατάσταση. Στο κληρονομικό δίκαιο θεωρούνται αντίθετες με τα χρηστά ή.: η παραίτηση από την κληρονομιά ζωντανού ακόμη προσώπου· η κληρονομική σύμβαση· οι δωρεές αιτία θανάτου, αμοιβαία ανάμεσα σε συζύγους, για όλη την περιουσία τους (γιατί θεωρείται καλυμμένη σύμβαση αμοιβαίας κληρονομιάς). Συνέπειες του χαρακτηρισμού μιας δικαιοπραξίας ως αντίθετης στα χρηστά ή. είναι ότι θεωρείται άκυρη και o υπόχρεος σε κάποια παροχή ή υποκείμενος σε μια δέσμευση μπορεί να την αρνηθεί. Για την αντίθεση αυτή κρίνουν τα δικαστήρια, αλλά η έννοια των χρηστών η. είναι νομική και επομένως η κρίση των δικαστών ελέγχεται από το ανώτατο ακυρωτικό δικαστήριο (Άρειος Πάγος). Υπάρχουν ορισμένες περιπτώσεις που θεωρούνται άκυρες απευθείας από τον νόμο, καθώς είναι αντίθετες στα χρηστά ή. Πρόκειται για τη σύμβαση μεταβίβασης όλης της μέλλουσας περιουσίας, τη σύμβαση κληρονομιάς ζώντος, είτε με τον ίδιο είτε με τρίτο, τη συμφωνία μη ευθύνης του πωλητή που αποσιώπησε με δόλο το νομικό ελάττωμα του πράγματος κ.ά. Επίσης, άκυρη είναι η συμφωνία με την οποία κάποιος υπόσχεται δώρα ή άλλα ωφέλιμα σε δημόσιο υπάλληλο για πράξη που ανάγεται στα καθήκοντά του ή για παράλειψη από τα καθήκοντά του – πράξη που τιμωρείται και ποινικά (δωροδοκία). Στην περιοχή του δημοσίου δικαίου, εξάλλου, η άσκηση των πολιτικών δικαιωμάτων είναι ζήτημα που ενδιαφέρει το κοινωνικό σύνολο. Επομένως, κάθε σύμβαση που αποβλέπει άμεσα ή έμμεσα στη στέρηση ή στον περιορισμό τους είναι άκυρη. Είναι δηλαδή άκυρη όχι μόνο η ευθεία (με αντάλλαγμα διάθεση ψήφου ή παραίτηση από την υποψηφιότητα) αλλά ακόμη και κάθε σύμβαση που τείνει να ασκήσει πίεση πάνω στην ελευθερία της ψήφου. Για παράδειγμα, η σύμβαση ανάμεσα σε υποψήφιο και εστιάτορα να παρέχει δωρεάν γεύματα στους εκλογείς κατά τη διάρκεια της εκλογικής περιόδου, με σκοπό να τους επηρεάσει, είναι αντίθετη στα χρηστά ή. ενός ευνομούμενου πολιτεύματος. Τα σπαρτιατικά ήθη ευνόησαν τη δημιουργία ενός πολύ πειθαρχημένου στρατού· στη φωτογραφία, άγαλμα του Λεωνίδα.